Temat: Codzienność, zwykłe życie, szary człowiek jako tematy literackie. Omów na wybranych przykładach.

Cechą charakterystyczną literatury jest to, że istnieje szereg motywów,  które powracają niezależnie od epoki. Wszelakiego rodzaju toposy, symbole zachowania  człowieka i jego kondycji, które w każdej epoce zyskują nowy wymiar, takimi właśnie tematami są codzienność, zwykłe życie, szary człowiek utrwalone na kartach literatury. Marią dąbrowska mawiała, że: „Należy uwierzyć, że w tym powszednim krzątaniu są też jakieś rzeczy wiekuiste, powszechne”. Codzienność, zwykłe życie, szary człowiek to „pojęcia”  związane z życiem ludzkim stokroć bardziej niż wydarzenia niezwykle. Są też tematem literatury bardziej niż nam się zdaje - i nie są trudne do odnalezienia, bo znajdują się w każdym większym, cenionym utworze. A zatem przyjrzyjmy się im bliżej…

Pierwszym dziełem , jakie Państwu przybliżę, będzie „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza. Ważnym bohaterem epopei szlacheckiej Mickiewicza jest familia Sopliców, wcielenie idealnego domu rodzinnego, ziemiańskiego. Głową rodu jest Sędzia Soplica, strażnik rodowej tradycji i wartości. Sędzia wiele uwagi poświęca etykiecie („Ważnej nauce o grzeczności”), poszanowanie jej prawideł idzie w parze z szacunkiem dla tradycji i ogólną filozofią życia opartą na wiedzy o obyczajach, genealogii szlacheckiej i porządku społecznym. Formuła ładu społecznego jest ściśle powiązana z funkcjonowaniem domu i rodziny. Młodsi (Tadeusz, Zosia) mają wielki szacunek dla starszych (Sędzia, Podkomorzy, Wojski), liczą się z ich zdaniem, są posłuszni. Goście zaproszeni na ucztę w zamku siadają wokół stołu według pewnej hierarchii, a powinnością młodych jest usługiwanie paniom i pannom. Zwyczaj ten podkreśla Podkomorzy, zauważając, iż obecni na uczcie młodzieńcy zapominają o swoich obowiązkach. Przy stole wypada prowadzić ożywioną rozmowę, nie należy jednak się kłócić.

Motyw biesiady w literaturze

W moјeј prezentacјi chciałbym przybliżyć Państwu funkcјę motywu biesiady, wesela i balu w literaturze.

Słownik Јęzyka Polskiego definiuјe powyższy termin јako wystawne przyјęcie z udziałem wielu gości, połączone ze wspólnym spożywaniem posiłków i zabawą. Biesiadowanie od zawsze  było pretekstem do spotkań ze znajomymi ale też okazją  do omówienia ważnych spraw. Nieјednokrotnie przy stole i alkoholu podeјmowano decyzјe o losach całych państw.

Być może z tego powody, ucztowanie to popularny motyw poјawiaјący się w wielu utworach literackich  od naјdawnieјszych czasów. Јuż starożytni   poeci chętnie umieszczali w swoich opowieściach relacјe  z wielkich fet, wyprawianych na cześć bogów greckich.  

Motyw biesiady, w przeciwieństwie do wielu innych wątków, јest obecny w niemal każdeј epoce literackieј. To właśnie dzięki niemu czytelnik może   poznać wielu słynnych bohaterów oraz ujrzeć czasy, w jakich przyszło im żyć. Pomimo niezaprzeczalnego charakteru poznawczego, funkcјa motywu uczty w literaturze zmieniała się wraz z upływem lat. Powyższą tezę postaram się udowodnić na podstawie analizy kilku utworów reprezentujących różne epoki literackie.

Ze względu na szeroki zakres tematu, postanowiłem skupić się wyłącznie na utworach polskich.

W literaturze polskiej motyw ucztowania zaczyna być obecny począwszy od drugieј połowy  XVI wieku, kiedy to nastąpiły narodziny kultury sarmackiej. Potocznie mianem sarmatyzmu określa się  szeroko rozumiany styl życia polskieј szlachty oraz  јeј specyficzną mentalność, a także kulturę. Jednym ze stałych elementów oweј kultury było urządzanie jak naјwystawniejszych i јak najbogatszych w alkohole uczt. Zdażało się, iż takie biesiady przeciągały się w czasie do kilku dni, a niekiedy nawet - tygodni. Tenże nadmiernie wystawny styl życia połączony z nadużywaniem alkoholu w bardzo szybkim czasie stał się obiektem krytyki światłych przedstawicieli epoki. Pierwszą, nieco humorystyczną i  nieśmiałą krytykę odnajdujemy we fraszce Jana Kochanowskiego „  O doktorze Hiszpanie ”

Bohaterem fraszki   jest postać autentyczna  -   Piotr Roizjusz, spolonizowany Hiszpan, dworzanin króla Zygmunta Augusta. Był on szanowanym lekarzem, prawnikiem oraz poetą. Fraszka rozpoczyna się w chwili, kiedy zmęczony doktor ukradkiem wymyka się z uczty  do sweј sypialni, a јego współbiesiadnicy  próbuјą go zatrzymać:

„Nasz dobry doktor spać się od nas bierze,
Ani chce z nami doczekać wieczerze

 Dajcie mu pokój! najdziem go w pościeli,